1. DEYİMLERİMİZ

A

Abdalın eşeği anırmışta “keşkem iki köy fazla dolardırsın” demiş.

Acer yara çok kanar.

Acıl ipim açıl, hoca avradını boşamış.

Acın gerbezi Arap beyin goruğu

Aç kursak.

Adını almak. (Çocuğun ismi çağrılınca dönmesi,adını anlaması. )

Adını anmak.

Ağ ağ yudun,gara gara serdin.

Ağar gelin,sağar gelin, açtı açtı savur gelin.

Ağı kızım, arı kızım,kara kızım

Ağzı kanlı kurt kesilmek.

Ağzına yüzüne bulaştırmak.

Al atını s. . . . . . . yim tımarını.

Alatla gittim pusatla geldim.

Alıcı kuşun ömrü kısa olur.

Alırım ağ deve koymam ahdımı.

Aliye edik Veliye düdük olmak.

Allah acılı rayipler versin. (Umulmadık,imkansız çare)

Allah saşırttığı kulu beygir gibi osturtur.

Allah Allahınan tay öğretmek.

Allı evlendi güllü gelin oldu.

Almadan gelmiş eşşek gibi yatıyon.

Altından su mu çıktı .

Anamın adı ağzımın tadı.

Anam olsun boğazı olmasın,babam olsun eve gelmesin. (sağ olsunlar sıkıntıları gelmesin. )

Anası atası görünüyor. Alt yamalığı sürünüyor.

Angaldan zangal çıkarma.

Arığın argacı su.

Arşınınan al, kileyle sat.

Aşığı yarım olmak.

At bokunu atlamak.

At olup kuyruk tutmak.

At tepişir arada eşek ölür.

Ata bindim atta arzumanım kalmadı, yurt tuttum yurtta arzumanım kalmadı.

Ata binmesi bir ayıp inmesi iki ayıp.

Ata da soy, ite de soy.

Ateş almak. (kiprit olmadığı dönemlerde yanmış kerme ocak külünün içine gömülür sabah kulanılırdı. ).

Ateş almaya mı geldin.

Atının gözünü açıyım. (Dürümü çocuğa vermeden başını dişleme)

Atlının atını aldım,itlinin itini aldım da sana ne ettim.

Avcı gelirse, inişe tazı gelirse yokuşa.

Avrat kendi misafirini iyi ağırlar.

Avrat var arpa unundan aş eder,Avrat var kertik başı yaş eder.

Ayağın kademli olsun

Ayağını sürümek. (ilk gelen misafirin arkasından çok misafir gelirse ilk gelen misafire söylenir)

Ayan olmak.

Ayda bir kulaç, günde bir süngüç. (hızlı büyüyene)

B

Bağrı geçmek (Uykuya girmek)

Balını yedi, balasını bağladı.

Bastığı yerde bir avuç toprak hakkı var.

Başından tutan, ayağından da tutar.

Bay olun tutan, yoksul olun satan.

Bekle beylik hanı,Kal konur daylak.

Ben size kurban oldum, siz bana yorgun olamadınız.

Beni ecelimden önce köre dıkma.

Beyağılın körümüsün.

Beylik at gibi. (Bakımlı)

Bilire bilmeze at sürme.

Bir daşın Kutlu, bir daşın Kutsuz.

Bir it bir deriyi sürür.

Biti kanlanmak.

Bitmedik yavşan, olmadık yavşan.

Bizim gız damdan düştü, hem osturdu hem sıçtı.

Boklarına elle.

Boncuk deşirmek.

Boyunca boka bulaşmak.

Böcükmü yedin. (Yellleyince kötü kokan. )

Bulduğuna bunamak.

C

Canı içinde yok.

Cami yapılmadan kör kapıyı ele aldı.

Ciğeri yanmak.

Cinini dermek.

Ç

Çatlar dene yok.

Çekme ipliğimi,dökme yamalığımı.

Çıkmış kız çığdan dışarı, o da evden dışarı.

Çocuğa yumuş buyur, arkasından sen git.

Çok gezdik çoğan kaynattık,Ata bindik bacak oynattık.

Çok güt çoban, ol az güt adam ol.

D

Dağda tayını bilmeyen, ovada dayısını bilmez.

Dağın böcüğü bitmez.

Dağına dayandın da, daşına mı dayanamadın.

Damdan attırmak

Dam dokuz pencere otuz .

Daş attında kolun mu ağrıdı.

Daşı sık suyunu çıkar.

Daşı yerine koymak.

Davşanın gaçısına baktım, etimden çiğrin geldim.

Deli Bekirin tazıya dediği olun mu.

Deli eşeğin akıllı kırısı olmaz.

Deli gurk gibi dönüp cülüğünü ibikleme.

Densiz deve, çansız yürür.

Derelerden korkan başım, depelerden ıslık geliyor.

Desti yüküme bardak s. . . . . . . . . . e

Deveyi yardan atlatan bir tutam ot.

Din ayağına durmak.

Dipiden kaçıp borana tutulmak.

Dirlik tutmak

Doğru çalısanın devesi portlasın,eğri çalışanın devesi çatlasın.

Dokuzun ekmeği yenir,Mavu Ağaya Allah ısmarladık denir.

Donuna girmek.

Dostu sen kazan,düşmanı anan doğurur.

Dönen değirmenin boğazına taş atmak

Düğümü dişine vurmak. (Kendi hatasından dolayı işini zorlaştırmak).

Dündar mayası gibi, şevket düvesi gibi.

Dünya ölümlü gün akşamlı.

E

Ekin oldu,orak dibine geldi.

Ekinini yakarım diyen, harmanına erişmemiş.

Ekmeğimi ye, sinirime sarıl.

El mi yaman, bey mi yaman.

Elçim elçim yolmak.

Ele avuca sığmamak. .

Eli başa vurmak.

Elim değmiyor biziğine,imece varıyım siziğine.

Elin attığı taş uzak gider.

Elin ekmeği kanla yoğrulmuş.

Elin kocayanı koç olur,bizim kocayanda hiç olur.

Elinen gelen düğün bayram.

Eline sağan sıcağa geçmek.

Elin(ilin) iyisi itin dayısı olmaz.

Elinim eğintisi

Elin erik mi kovalıyor.

Eli yetmiyenin dili yetmez.

Eliyle kuyusunu kazmak.

Emeği sinmek.

Emeğin varsa yemeğin olur.

Emsali ile düşüp kalkmayanın sesi semadan gelir.

En akıllımız Deli Bekir oda direkte bağlı.

Er almaz evden gitmez. (evde kalan,evlenemeyen erkek için kullanılır. )

Ergen oğlana avrat döğmesi kolaydır.

Erken kalkan yol alır, erken evlenen döl alır.

Eskisi insan bönidi, Giydiği kaftan donudu.

Eşini yitiren al kısrak.

Eşşeğe sarmak (çok döğmek. )

Eşşek dağda ölür zararı sana gelir.

Eti senin kemiği benim.

Etini tatlandırmak.

Evin yakışığı suvak, gelinin yakışığı duvak

Evmeynen menzil alınmaz

Eyası galın.

F

Fireze bas, kara bas.

Fikri firaseti yok.

Fin gibi.

G

Gamışın özü bektiğin sözü.

Gamgaynan kaşınmak.

Ganı gatli vacip.

Gavum s. . . . i karın ağrıtmaz.

Gayırır, çenedinden ayırır.

Gece atlı gündüz pusatlı.

Geçi dağda, kılı sırtında.

Geçmiş yağmurun arkasından kepenek yetiştirme.

Gelin ata binmiş, gel gör kimin kapısına inmiş.

Genledi yiyecek arıyor.

Gırım kesim.

Gıt yamıt bir geçim

Gizli s. . . . . . şen eşkere doğurur.

Gocunduğun yere kör bakmak.

Golukmana indirmek (Uzatmak,aralaştırmak. )

Göçten azana bu y. . . . . . . k az değil.

Göçün gölüğü değil. (uygun değil)

Göğ çubıklı bağın mı var.

Göğ keçinin püsküllü oğlağı.

Göğden göğ boncuk kapmak

.Gömüdü gömüdü yeme(çocuğun iştahlıca yemesi)

Göreapa almak.

Görgülü kuşlar, gördüğünü işler.

Götümden çıktı gada,kime gideyim imdata(doğurduğum çocuk başıma bela)

Gusgunundan yukarı ossurmak.

Güleğine süt sağmak.

Gün doğmadan neler doğar.

Günde bir süngüç,ayda bir kulaç. (hızlı büyüme)

Güzele güzel dersen güler geçer,çirkine güzel dersen burar geçer.

H

Hacelilere avrat,hacarıklıya eşşek,hacılara yetim olma.

Handa yallanıp, vanda ürüme.

Harcı içinden çıkar.

Hatırı sınmak

Haydan gelen huya gider.

Herkesin külahı başına yük.

I

Iyıp dökmek.

İ

İç göyneğimin iliği oldu, yüreğimin deliği oldu.

İçine sıçıp dışına yuvarlamak.

İğne ile koyup,külleden çekmek.

İğne yitirenin gözü yerde olur.

İğnenin deliğinden girerde, han kapısından çıkmaz. (hastalık)

İn ineyim çık çıkayım.

İneğini emdim, tananı mı aç koydum.

İnekten sağıp ite dökmek.

İnnemi çekme,yamalığımı dökme.

İşin içine s. . . . mak.

İt ayağı yemiş gibi.

İt kalmadı sağmen yazılmadık.

İt kırkmak (züğürtleşmek)

İtden kuzu doğmaz.

İtin kırk eniği olsa birini yabana atmaz.

İtin art gıçı.

İtin yüzü sığaşlanmaz.

İtimizin eniği

İtmisin, İmirgazilimisin.

İvrizin iti gibi titreme.

K

Kaderde ne ise kaşıkta o çıkar.

Kadın vezirde eder,rezilde eder.

Kadının lafı evden eve, erkeğin lafı ilden ile

Kanlı kurtulmuşda, nikahlı kurtulmamış.

Kapısını çığlamak-ocağına sıçmak .

Kapıyın iti olayım.

Kara kayadan düşmüs,sarının burnu sıyrılmış.

Kar derdinden buz yalama.

Karayı giydi, kutlanı çullandı.

Kavim s. . . . . . . . . . karın ağrıtmaz.

Kayadan kan almak.

Keklik gibi birbirinin yuvasından yumurta çalma.

Kel Hüseyinin askerden geldiği gibi.

Keloğlan düğün etti,sıçtı bokun yığın etti.

Kendini yar kayadan atmak.

Kılıcından kan damlıyor.

Kış ölüsü.

Kıtlıkta darı çöreği olmak.

Kızı beşiğine bele,cehizini parmağına dola.

Kızın var kendinden aşağı sözün var.

Koca Tanrım,soğuk saçtan bir sıcak çörek.

Konduraklı oğlan evermedin,koyuna saldım çevirmedin.

Kölgesi gözlüğü güldürür. (Karanlıkta korkmak)

Kör Hürü gibi her ölüde ağlama. .

Kör itin öldüğü yer.

Kösteği kesilmedik,siniri boğulmadık,kulağı çatılmadık.

Köşe taşı. (Belli başlı kişi)

Köylü göçmüş dam kalmış,damda benim nem kalmış.

Kucağına oturup sakalını yolmak.

Kuduz ölür,daladığıda ölür.

Kum, ağzını yum. (Sesini kes. )

Kumda oyna da, götüne çöp batmasın.

Kurda sormuşlar “göç nereye” o da “ ağlar bilir onlar nereye ise bizde oraya”

Kurdun gönlü göğ deriye, oda gider o deriye.

Kursağında ağın yok.

Kursak kavurgasını ister.

Kurşun çalımı.

Kuşa süt nasip, olsa anadan olur.

Kuyruğu şapılamak. (Yağ çekmek,yalaklık,aşağıdan almak. )

Kuymayınan ile kuyu dolmaz.

Külleme olmak. (Değer kaybetmek. )

Kürtüne gitmek (Kavgaya gitmek)

Küsersen kündüre, ayağın gitsin boklu tandıra.

Küsersen küsük boku ye.

L

Lafın harmanı olmaz.

M

Malamatın g. . . . . . . . . . nü mal örter.

Melese eti yenir.

Mızrak çuvala girmez.

Möhlüz içinde mal,kafir içinde din artmaz.

Möhlüze mal kaptırma.

N

Ne kulağı çatılmış, ne siniri boğulmuş.

Neren ağrıyorsa, canın orda.

O

Oğlak atacak keçi gibi ne bükteliyon.

Oğlanın ki oğul balı,kızın ki kömür külü.

Oğlunla oba ol, kızınla komşu ol.

Ossurgan gancığın kurt alıcı eniği olmaz.

Ossuruğu cinli.

Osturuğundan oflaz.

Osturuklu göte arpa çöreği bahane.

Osturuktan teyyare,selam söyle o yare.

Ot kökün üstünde büyür.

Otta orak bokta kürek.

Oğlan babasından öğrenir yazı yazmayı, kız anasından öğrenir kapı gezmeyi.

Ö

Öksüzün eteğine kavurga koymuşlar da, bülüğümü yaktı diye dökmüş.

Ölmüş eşek nallı olur,ölü götü ballı olur.

Önde doğup götte kalma.

Önüm kavurga kavuruyor arkam harman savuruyor.

Önünde kısa kısa,Sonunda döke döke.

P-R

Pelesek dönmek.

Pöçüğü yağlanmak.

Pürç kopartmamak.

S-Ş

Sana pişmişse, bana soğumuş.

Sancazına (Sanına) erme.

Sapben gubben okumak. (Saçmalamak)

Sarı Mavu gibi ağzından yumuş akmasın.

Sattınız savdınız düdük ettiniz,yazıya sürdünüz güdük ettiniz.

Sazdan onsa Sivrihisar’ ın atı onar, tuzdan onsa Koçhisar’ ın iti onar.

Sendeki yara,eldeki duvar deliği.

Senin bülüğün daha kesilmemiş.

S. . . . . . . . . nden tutup çamurdan çıkarmak.

S. . . . . . . . ine tuz döküp yalatmak.

Susdalı beygir gibi.

Suyu ağzı yukarı akıtmak. (Savak,aksi)

Suyu üfürüp içiyor, yeri süpürüp geçiyor.

Sürü geri dönünce,ağsak keçi seyis olur.

Süt aşşığım süt.

Şimdiki insan kurnaz oldu, Hambezi bulmaz oldu.

T

Tabanını göstermek.

Tana kazık söküyor. (başa baş mücadele)

Tandıra koyup, külleden çıkarmak.

Tatlı ot sarp kayada biter

Taşı öğe atıp ,başını altına tutmak

Tavuk çok bulursa dider.

Tavuk giderse boku da gider.

Tilki yalan söyler,karısını da şahit tutar”sor davşanın gızından”dermiş.

Tilkinin Hüseyinin dölümüsün. (Çok yalan söyleyene )

Turpu yediğin yerde ossur.

Tuz dengimisin eriyecek.

Türkmenin malı ya bir kışlık, ya bir kuşluk.

Tü diyal kuyruk.

U

Uğrundan dene dökmek.

Ulu sözü tutmayan ulur.

Uyuz itin düşkünü, kuru bok arar kış günü.

Ü

Ürkütmeden sayılmaz. (Kalabalık)

Ürümesini bilmedik it, koyuna getirir kurt.

V

Varıyom binli, sakın birli (Kurt)

Y

Yağın yarman mı eridi. ?

Yağlıyımış it yemiş.

Yalağı çaya kazılmak.

Yaş deriye çekilmek. (Çok dayak yemek)

Yattınız yarmaladınız, kalktınız dırmaladınız.

Yavuz düve yar başında bozalar.

Yayan yapıldak.

Yaz yağmuru atın yelesini keser.

Yediği yağıdı,iliği sağıdı.

Yere bakan yürek yakan.

Yeri belli olmak.

Yeyni daşa g. . . . . . t silerler.

Yılan sokan uyumuş da, aç yatan uyumamış.

Yılan yılanı yutmazsa evran olmaz.

Yıldırımdan yılan it, yılına kadar ürümez.

Yinik yeri aramak.

Yitikli kişi anasının koynunu ararmış.

Yiyemeyeceğin bokun başına gelme.

Yokluk buğday yedirir,Aşlık çuha giydirir.

Yolcu boku tatmış kargaya döndün.

Yorgun it yatağı değil.

Yöreğim değil

Yurt yerinde kalmak.

Yükü dışarı kaymak.

Yükü yiyen deve bozular.

Yükü ağır basmak.

Yüreği kalıp kalıp yağ bağlamak.

Yüreği soğumak.

Yüz yumak (işe yaramak)

Yüzü yumuşağın, peyiğinin yaşı kurumaz.

Yüzüne eşek derisi çekilmek. (utanmamak)

Z

Ziyan zelbersiz olmaz.

Zorkunlu avrat.